Przejdź do treści
AA

Wydawnictwo Przedświt

Wydawnictwo Przedświt

Okres wydawania:

od 01.01.1982 do 31.12.1989

Miejsce wydawania:

Warszawa

Rys historii wydawnictwa:

Założone przez Wacława Holewińskiego i Jarosława Markiewicza Wydawnictwo Przedświt powstało w październiku 1982 r. i stało się szybko jednym z największych podziemnych wydawnictw. Początkowo to właśnie oni stanowili cały Przedświt (oraz przez krótki czas Paweł Zapaśnik), a nawet w czasach świetności było to wydawnictwo dość hermetyczne. Liczba osób zaangażowanych w jego funkcjonowanie była niewielka, a kontakty między współpracownikami przyjacielskie, wręcz rodzinne. Jarosław Markiewicz w książce „Wydawnictwo Prześwit. Historia i ludzie” tak wspomina ten okres: „Wtedy doświadczyłem jak wiele można dokonać w małej grupie, ale trzeba być maksymalnie skupionym, trzeba mieć zapał, żeby to robić, i nie oglądać się na nic. O wiele większe struktury jak NOWA, Krąg, CDN były siatkami ludzi, a my we dwóch, przy aktywnym udziale naszych żon i kilku kolejno wciąganych ludzi, Krzysia Siemieńskiego, Wiesia Bielińskiego („Słonia”), „Obrzynka”, Tomka Doleckiego, Bogusia Porowskiego, dokonaliśmy naprawdę wiele”.

Ambicją Przedświtu była edycja wszelkiej, nie tylko politycznej, literatury, która nie mogła ukazać się w obiegu oficjalnym. Dzięki działalności wydawnictwa polscy czytelnicy mogli po raz pierwszy poznać utwory, które z różnych przyczyn zablokowała peerelowska cenzura – zarówno tłumaczenia, jak i utwory polskich autorów.

W grudniu 1982 r. ukazała się pierwsza książka Przedświtu „ Kto chciał zabić papieża” Claire Sterling.

Od 1983 r. w strukturze podziemnego wydawnictwa zaczęła działać Warszawska Niezależna Oficyna Poetów i Malarzy. Jej strategia wydawnicza obejmowała poezję i prozę poetycką. Kierował nią Jarosław Markiewicz. - Oficyna wyróżniała się otwartością, akceptacją wielości i różnorodności postaw artystycznych i światopoglądowych. Stała się spełnieniem marzeń Jarka o wydawaniu w podziemiu różnorodnej poezji, niekoniecznie patriotycznej, politycznej. Pragnął publikować ją w interesującej, wzbudzającej zainteresowanie szacie graficznej – wspomina Jerzy Brukwicki.

O wyborze wydawanych książek prozatorskich decydował Wacław Holewiński: „Ja się nie wtrącałem Jarkowi w Warszawską Niezależną Oficynę Malarzy i Poetów, jednym słowem w poezję, Jarek raczej nie wtrącał mi się w prozę i historię. Niczego oczywiście nie ustalaliśmy, tak po prostu było... ”. Warszawska Niezależna Oficyna Poetów i Malarzy wydała 29 tomików wierszy, wśród nich poezję m.in. Krzysztofa Karaska (jako Anonim), Tomasza Jastruna, Ryszarda Krynickiego, Ewy Lipskiej, Jerzego Zagórskiego (tom „Nie mrużmy powiek” wyszedł już po jego śmierci). Dawała też szansę debiutantom. To tu swój pierwszy tomik wierszy „Tajemnicze dzieje pierwiastków” opublikował Kamil Sipowicz, Piotr Szewc wydał „Świadectwo”, a Piotr Mitzner „Podróż do ruchomego celu”. Markiewicz szacował, że co najmniej połowa wydanych w Warszawskiej Niezależnej Oficynie Poetów i Malarzy tomików była debiutami.

Twórcy Przedświtu trzymali się zasady by wydawać książki wartościowe pod kątem literackim, a nie wyłącznie te, które nie mogły być drukowane oficjalnie. Nakłady wahały się między 2 a 8 tys. egz. W ciągu 7 lat nakładem Przedświtu ukazało się ponad 160 tytułów, z których tylko 6 było przedrukami, wszystkie pozostałe to pierwodruki, wśród nich wiele książek, które weszły do kanonów polskiej literatury, tak jak legendarne „Oni” Teresy Torańskiej, „Konspira. Rzecz o podziemnej „Solidarności” Zbigniewa Gacha, Mariusza Wilka i Macieja Łopińskiego – rozmowy o rodzącym się podziemiu z czołowymi przywódcami „Solidarności”; „Bóg jest wyżej, dom jest dalej” Adama Bienia (wspomnienia działacza ruchu ludowego, pierwszego zastępcy delegata rządu londyńskiego na kraj i jednego z oskarżonych w moskiewskim „procesie szesnastu), „Każdy z was jest Wałęsą” Antoniego Pawlaka i Mariana Terleckiego (książka poświęcona Lechowi Wałęsie). Nakładem Przedświtu ukazały się również tak znaczące książki jak tłumaczenia Normana Daviesa: „Boże igrzysko” i „Orzeł biały, czerwona gwiazda”, Milana Kundery „Księga śmiechu i zapomnienia”, Wojciecha Giełżyńskiego „Budowanie niepodległej”.

Nie mniej istotną niż książki częścią publikacji były czasopisma, takie jak niezależne pismo literackie „Wezwanie”, „Karta”, „Kultura Niezależna”

Przedświt dbał o staranność edycji wydawanych książek, zarówno pod kątem treści, jak i redakcji, a także okładek. Dla wydawnictwa tłumaczyli tak wybitni tłumacze jak Janusz Anderman, Piotr Godlewski, Andrzej Jagodziński, Eugenia Siemaszkiewicz. Tak Wacław Holewiński ocenia tamte lata: „Czy było warto? Większość z nas trafiła do aresztów, więzień – na kilka dni, tygodni, czasami miesięcy. Przychodzi mi też do głowy, że nasi koledzy ze studiów, którzy nie angażowali się w działalność opozycyjną, zaczynali swój marsz zawodowy, który dał im pozycję, pieniądze, często też dobre samopoczucie. Tego, wiem to po sobie, nam odmówiono. Tak, jak możliwości poruszania się po świecie. Stawiam to wszystko na szali. Bo przecież z drugiej strony były przyjaźnie, większość z nich trwa do dzisiaj. Była i jest duma, że potrafiliśmy tyle zrobić – uwzględniając liczbę wydanych tytułów, bez wątpienia zrobiliśmy tych książek, w przeliczeniu na osoby zaangażowane w działalność Przedświtu, najwięcej w całym podziemnym ruchu wydawniczym. Ale jestem też dumny z tego, ze nikt z moich kolegów nie dał się w tym czasie złamać bezpiece, że chyba wszyscy mieliśmy do siebie to ogromne zaufanie decydujące o tym, że wpadka któregokolwiek z nas nie powodowała upadku firmy… Patrzę na tytuły naszych książek, nie wszystkie mam w domu, i myślę, ze obroniliśmy się jako wydawcy. Tak, niektóre się zestarzały, na niektóre minęła moda. Ale przecież, także teraz, książka musi trafić w swój dobry czas. Nasze trafiały”.

Redakcja:

Wacław Holewiński, Jarosław Markiewicz, Wiesław Bieliński, Jerzy Brukwicki, Elżbieta Błaszkowska, Maciej Cichocki, Tomasz Dolecki, Krzysztof Freisler, Zdzisław Gniadek, Ewa Holewińska, Jerzy Ignatowski, Piotr Jankowski, Tomasz Kwiatkowski, Artur Łęga, Marek Mickiewicz, Jerzy Ochocki, Maria Ostrowska, Katarzyna Platowska, Marek Porębowicz, Bogusław Porowski, Krzysztof Siemieński, Wojciech Szczygłowicz, Paweł Zapaśnik.

Inne:

BIBLIOGRAFIA
Anonim (Krzysztof Karasek). Sceny z Grottgera i inne wiersze, 1984, 36 s. Tomik poezji z serii Warszawska Niezależna Oficyna Poetów i Malarzy. Projekt okładki: Jarosław Markiewicz (wykorzystany rysunek Macieja Cichockiego), ilustracje: rysunki Macieja Cichockiego.
Władysław Bartoszewski. Syndykat Zbrodni, 1989, 35 s., przedruk: „Spotkania” 1986.
Kartki z dziejów UB i SB w czterdziestoleciu PRL.
Adam Bień. Bóg jest wyżej, dom jest dalej, 1986, 200 s.
Wspomnienia działacza ruchu ludowego, pierwszego zastępcy delegata rządu londyńskiego na kraj, jednego z oskarżonych w moskiewskim „procesie szesnastu”. Kontynuacja książki Bóg wysoko, dom daleko, wydanej w obiegu oficjalnym.
Tadeusz Bór-Komorowski. Armia Podziemna, 1988, t. 1: 195 s., t. 2: 199 s.
Wspomnienia komendanta AK z okresu Powstania Warszawskiego.
Jan Brzoza (Bohdan Skaradziński). Polski Rok 1919, 1987, 274 s.
Publicystyczny opis dramatycznego i mało znanego okresu historii Polski.
Krzysztof Czabański. ABC, 1985, 87 s.
Powieść o postawach ludzi wobec PRL-u, ich ewolucji, zarówno w pozytywnych, jak i negatywnych aspektach.
Lidia Czukowska. Zapiski o Annie Achmatowej, 1989, 170 s.
Odtworzony z pamięci zapis rozmów między autorką a jedną z najwybitniejszych poetek rosyjskich.
Marek Czuku. W naszym azylu, 1989, 34 s. Tomik poezji z serii Warszawska Niezależna Oficyna Poetów i Malarzy.
Norman Davies. Boże igrzysko, 1987, 105 s., tłum. Anna Ponarska (Anna Żukowska-Maziarska)
i Józef Piwko (Jacek Maziarski), wstęp do wyd. polskiego – Jerzy Holzer.
Wybór z obszernej pracy dotyczącej historii Polski, obejmujący lata 1918–1980.
Norman Davies. Biały Orzeł – Czerwona Gwiazda. Wojna polsko-sowiecka 1919-1920, 1988, 213 s.,
przedmowa A.J.P. Taylor, tłum. Urszula Karpińska.
Rozważania znanego brytyjskiego historyka na temat wojny polsko-bolszewickiej, jej uwarunkowań i skutków.
Stanisław Esden-Tempski. Między sierpniem a młotem, 1988, 115 s.
Strajk sierpniowy w Stoczni Gdańskiej – dzieje alter ego autora.
Stanisław Esden-Tempski. Organy Rosji pracują nocą, 1984, 15 s. Tomik poezji z serii Warszawska Niezależna Oficyna Poetów i Malarzy. Projekt okładki: Jarosław Markiewicz (wykorzystana reprodukcja rysunku nierozpoznanego artysty), ilustracja: reprodukcja fotografii anonimowego artysty.
Władysław Gancewicz. Człowiek nr 102078, 1984, 141 s. Projekt okładki: Jarosław Markiewicz, przy wykorzystaniu pracy Zdzisława Beksińskiego.
Wspomnienia z pobytu w łagrach radzieckich.
Józef Garliński. Politycy i żołnierze, 1986, 311 s.
Meandry polityki polskiej z okresu II wojny światowej w opisie znanego historyka. Przedruk z londyńskiej „Odnowy”.
Wojciech Giełżyński. Budowanie Niepodległej, 1985, 200 s.
Książka, która opowiada, jak ludzie lewicy walczyli o niepodległość Polski.
Zbigniew Gluza. Epizod, 1987, 155 s. Wspomnienia i refleksje z pobytu w areszcie śledczym.
Martin Harniček. Mięso, 1984, 58 s. (II wyd. 1989, 94 s.), tłum. Janusz Anderman.
Antyutopijna powieść czeskiego pisarza.
Krystyna Jagiełło. Jeszcze jeden mazur dzisiaj, 1987, 113 s.
Debiut powieściowy dziennikarki tygodnika „Literatura”.
Tomasz Jastrun. Czas pamięci i zapomnienia, 1985, 58 s. Tomik poezji z serii Warszawska Niezależna Oficyna Poetów i Malarzy. projekt okładki: Jarosław Markiewicz (wykorzystany rysunek Wiesława Rosochy), ilustracje: rysunki Wiesława Rosochy.
Tomasz Jastrun. Na skrzyżowaniu Azji i Europy, 1983, 48 s. Tomik poezji z serii Warszawska Niezależna Oficyna Poetów i Malarzy. Projekt okładki: Jarosław Markiewicz (wykorzystany fragment akwaforty Henryka Wańka), ilustracje: reprodukcje akwafort Henryka Wańka.

Sceny z Grottgera

Sceny z Grottgera i inne wiersze

Autor publikacji: Krzysztof Karasek

Data wydania: 01.01.1984 - 31.12.1984

Dowiedz się więcej